1. Бош сахифа
2. Янгиликлар

ХОДИМГА ИШДАН БЎШАТИШ НАФАҚАСИНИ БЕРИШ ТАРТИБИ ВА НАФАҚА МИҚДОРИ БЕЛГИЛАШ

×

Ходим билан иш берувчи ўртасидаги меҳнат муносабатларидаги ходимга ишдан бўшатиш нафақасини тўлаш тартиби 1995 йил 21 декабрдан 2023 йил 30 апрелга қадарли амал қилиб келган Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 109-моддаси билан тартибга солиниб келинган. Эски таҳрирдаги МКнинг мазкур нормасида ходимга ишдан бўшатиш нафақаси барча ходимлар учун бир хил белгиланиб, ишдан бўшатиш нафақасининг миқдори ўртача ойлик иш ҳақидан кам бўлиши мумкин эмас дейилган қаътий норма билан белгилаб қўйилган бўлиб, ходимни узоқ муддатли меҳнат стажига эга эканлиги умуман ҳисобга олинмаган, эски таҳрирдаги МКнинг 109-моддаси ишдан бўшатилган ходимга иш берувчи тамонидан қуйидаги асосларга кўра ишдан бўшатиш нафақаси тўлаб берилган:

- иш берувчининг ташаббуси билан, ходим ўзининг меҳнат вазифаларини бажармаганлиги сабабли шартноманинг бекор қилиниши бундан мустасно;

- тарафлар ихтиёрига боғлиқ бўлмаган, ушбу Кодекснинг 106-моддаси 1 ва 2-бандларида назарда тутилган ҳолатларга биноан. Меҳнат шартномаси ушбу Кодекснинг 106-моддаси 4-бандига биноан бекор қилинганда ишдан бўшатиш нафақаси тўланади, ишга қабул қилиш юзасидан белгиланган қоидалар ходимнинг айби билан бузилган ҳоллар (суднинг муайян лавозимни эгаллаш ёки муайян фаолият тури билан шуғулланиш ҳуқуқидан маҳрум этиш ҳақидаги ҳукмини яшириш, сохта ҳужжатлар тақдим этиш ва ҳоказо) бундан мустасно;

- ходим янги меҳнат шартлари асосида ишни давом эттиришни рад этганлиги сабабли (89-модданинг тўртинчи қисми).

Ишдан бўшатиш нафақасининг миқдори ўртача ойлик иш ҳақидан кам бўлиши мумкин эмас. Янги тахрирдаги 2023 йил 30 апрелдан кучга киритилган Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексининг 173-моддасида иш берувчи тамонидан қонунчилик талаблари асосида ишдан бўшатилган ходимга ишдан бўшатиш нафақасини берилиш асослари ва миқдори кўрсатиб ўтилган.

Авалло ишдан бўшатиш нафақаси ҳақидаги тушинчани англаб олиш лозим бўлади, ишдан бўшатиш нафақаси ходим билан меҳнат шартномаси алоҳида асосларга кўра бекор қилинганда ходимнинг ишдан маҳрум бўлиши оқибатларини юмшатиш мақсадида амалга ошириладиган, қонунчиликда, меҳнат ҳақидаги бошқа ҳуқуқий ҳужжатларда, меҳнат шартномасида назарда тутилган бир йўла бериладиган пулли тўловдир.

МКнинг 173-моддаси иккинчи қисми талабига кўра, қуйидаги ҳолларда ишдан бўшатиш нафақаси иш берувчи тамонидан тўлаб берилади:

- иш берувчининг ташаббусига кўра, бундан шартнома ходимнинг айбли ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) билан боғлиқ асослар бўйича бекор қилинганлиги мустасно;

- ушбу Кодекс 168-моддаси биринчи қисмининг 1, 2, 6 (ташкилотни тугатиш қисмида) ва 9-бандларида назарда тутилган тарафларнинг хоҳиш-иродасига боғлиқ бўлмаган ҳолатларга кўра, бундан жисмоний шахс бўлган иш берувчи муомалага лаёқатсиз деб эътироф этилган ҳоллар мустасно. Меҳнат шартномаси ушбу Кодекс 168-моддаси биринчи қисмининг 4 ва 5-бандларига мувофиқ бекор қилинганда ишдан бўшатиш нафақаси тўланади, бундан ишга қабул қилишнинг белгиланган қоидалари ходимнинг айби билан бузилган (суднинг муайян лавозимларни эгаллаш ёки муайян фаолият билан шуғулланиш ҳуқуқидан маҳрум этиш тўғрисидаги ҳукмини яшириш, сохта ҳужжатлар тақдим этиш ва бошқалар) ёхуд ходимнинг ҳаракатлари қонунчиликка мувофиқ якка тартибдаги меҳнатга оид муносабатларни давом эттиришга тўсқинлик қиладиган ҳолатларнинг юзага келишига олиб келган ҳоллар мустасно;

- ходим янги меҳнат шартларида ишни давом эттиришни рад этганлиги муносабати билан;

- ходим тиббий хулосага мувофиқ соғлиғининг ҳолатига кўра ўзига қарши кўрсатма бўлмаган бошқа ишга ўтказишни рад этганлиги ёхуд иш берувчида тегишли иш бўлмаганлиги муносабати билан;

- ходим иш берувчи билан бирга бошқа жойдаги ишга кўчишни рад этганлиги муносабати билан;

- ходим ташкилотнинг мулкдори алмашганлиги, унинг қайта ташкил этилганлиги, идоравий тааллуқлилиги (бўйсунуви) ўзгарганлиги муносабати билан ишни давом эттиришни рад этганлиги муносабати билан.

Ходимга ишдан бўшатиш нафақаси миқдорини аниқлашда  ходимнинг корхона, ташкилот ва муоссасаларда ишлаган иш стажи муҳим аҳамиятга эга бўлади.

Ҳозирги кунда амал қилиб турган МКнинг 173-моддаси учинчи қисми талабига асосан ишдан бўшатиш нафақасининг миқдори бешта холатда аниқ қилиб белгилаб қўйилган бўлиб, қуйидагилардан иборат:

уч йилгача иш стажига эга бўлган ходимлар учун — ўртача ойлик иш ҳақининг эллик фоизидан;

уч йилдан беш йилгача иш стажига эга бўлган ходимлар учун — ўртача ойлик иш ҳақининг етмиш беш фоизидан;

беш йилдан ўн йилгача иш стажига эга бўлган ходимлар учун — ўртача ойлик иш ҳақининг юз фоизидан;

ўн йилдан ўн беш йилгача иш стажига эга бўлган ходимлар учун — ўртача ойлик иш ҳақининг бир юз эллик фоизидан;

ўн беш йилдан ортиқ иш стажига эга бўлган ходимлар учун — ўртача ойлик иш ҳақининг икки юз фоизидан кам бўлиши мумкин эмас

Шунингдек, Жамоа келишувларида, шунингдек жамоа шартномасида, ички ҳужжатларда, меҳнат шартномасида ходимларга иш берувчининг маблағлари ҳисобидан ишдан бўшатиш нафақасини тўлаш чоғида қўшимча кафолатлар (ушбу модданинг учинчи қисмида мустаҳкамланганларига нисбатан ишдан бўшатиш нафақасининг оширилган миқдорлари, ишдан бўшатиш нафақасининг миқдорига таъсир кўрсатадиган иш стажига ходимларнинг муайян тармоқдаги ёки муайян касбга доир меҳнат фаолияти даврларини киритиш, ушбу ташкилотга иш берувчининг таклифи билан ишга кирган ходимларнинг кўрсатилган стажида ходим илгари меҳнат қилган ташкилотда ишлаган вақтни ҳисобга олиш) белгиланиши мумкин.

Ишдан бўшатиш нафақаси ходимнинг айбли ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) билан боғлиқ бўлган асосларга кўра ходимлар билан меҳнат шартномаси бекор қилинган тақдирда жамоа келишувларида, шунингдек жамоа шартномасида, ички ҳужжатларда, меҳнат шартномасида ёхуд иш берувчининг, юридик шахс ваколатли органларининг, ташкилот мулкдорининг ёки мулкдорлар томонидан ваколат берилган шахсларнинг қарорларида ходимларга ишдан бўшатиш нафақаларини, компенсацияларни тўлаш ва (ёки) уларга ҳар қандай шаклда бирор-бир бошқа тўловларни тайинлаш назарда тутилиши мумкин эмас.

Олтиариқ тумани Адлия бўлими

Юридик хизмат кўрсатиш маркази

бош юрисконсульти О.Х.ИШМАТОВ